Joepie, ik heb een burn-out!

Naast deze drie niveaus is er het niveau van betekenis en zingeving. Wat zijn de oorzaken van een burn-out? Deze vraag wordt vaak niet gesteld, en ook het wezensniveau dat hoort bij de zingevingsvragen, het spirituele, krijgt zelden aandacht in het maatschappelijke of persoonlijke leven. Terwijl het uiteindelijk wel van belang is bij het herstel. Al deze niveaus hangen met elkaar samen.

Fysieke kracht en emotionele balans herstellen

Op het fysieke niveau begint herstel met rust en structuur in de dag. Daarnaast is het goed om te bewegen. Wandelen bijvoorbeeld, bij voorkeur in de natuur, kan zorgen voor leegmaken van het hoofd en een nieuwe balans tussen inspanning en ontspanning. Waar het om gaat, is dat het energieniveau weer op peil komt. Dit is niet alleen een fysieke aangelegenheid. De persoonlijke vitaliteit wordt mede bepaald door gedachten en emoties. Herstel vraagt hier om eerlijke zelfreflectie.

Onderzoeken van de gevoelens van tekortschieten brengt aan het licht dat er sprake was van een sterk verantwoordelijkheidsgevoel en neiging tot perfectionisme. Hieronder zit meestal angst om niet te voldoen, met alle gevolgen van dien. Weer in balans komen vergt dat deze angst wordt doorleefd. En dat bekeken wordt wat iemands kwaliteiten zijn, waar hij zekerheid en zelfvertrouwen aan kan ontlenen. Het persoonlijke gevoel van kracht wordt zo versterkt en dit brengt emotionele balans.

Negatieve denkpatronen loslaten

Ook moet gekeken worden naar het mentale niveau, de gedachten en overtuigingen. ‘Ik ben niet goed genoeg’ is vaak een kerngedachte. Begeleiding of therapie kan nodig zijn om tot een realistisch zelfbeeld te komen. Denken te moeten voldoen hangt hiermee samen. De onderliggende angst om niet meer te mogen meedoen, is erg sterk en uit dit denken stappen is nog niet zo eenvoudig. Temeer daar mensen mogelijk terecht vrezen dat niet voldoen aan de eisen vervelende consequenties heeft voor hun positie.

Tegelijkertijd is uit dit denken stappen dus wel het allerbelangrijkste bij het aanpakken van de oorzaken van je burn-out. Want gedachten bepalen zowel de stemming als het gedrag. Loslaten van de negatieve overtuigingen en gedragspatronen leidt uiteindelijk tot een meer ontspannen houding. Tijdens de periode van zelfonderzoek kan iemand ontdekken wat werkelijk belangrijk voor hem is. Dan kan hij zich ontwikkelen van voldoen aan eisen en verwachtingen naar leven en werken vanuit eigen waarden en idealen.

Onderzoeken van diepere drijfveren en verlangens

Als helder wordt dat iemand zich te veel heeft aangepast aan de omgeving of meer heeft gegeven dan teruggekregen, kan dit inzicht leiden tot verandering. Zo wil hij het niet meer. De vraag dient zich aan, wat/hoe dan wel? Zo kan hij komen bij diepere drijfveren en verlangens. Misschien is zoeken naar ander werk aan de orde. Dan komt hij voor de vraag te staan welk werk en welke arbeidsomstandigheden dan wel gewenst zijn. Een nieuw en beter passend leven, vanuit eigen kracht, komt daardoor in zicht.

Tijdens het onderzoek is het goed de loopbaan en de levensweg tot dan toe te bekijken. Wat is de rode draad in het verhaal van iemands leven? Waar dit nog pijnlijk is, kunnen de oorzaken nu worden geheeld. Hierdoor kan het verhaal in een ander licht worden bezien, evenals het zelfbeeld, door het in het bredere kader te plaatsen van de zin van gebeurtenissen. Zo bezien geeft burn-out iemand de kans om op verhaal te komen, tot bezinning. En zich af te vragen: waarom ben ik opgebrand geraakt?

De oorzaken van een burn-out

Deze vraag stellen is het allerbelangrijkste. Niet als een vraag waar je meteen antwoord op wilt; de waarom-vraag is een zogenoemde zoekvraag. Een vraag die je moet doorleven om er geleidelijk antwoord op te krijgen. Hier kan wat tijd overheen gaan, en in de praktijk zie je ook dat helemaal herstellen van burn-out jaren kan duren.

Als we zien dat burn-out over het algemeen mensen treft die zich verantwoordelijk voelen, het graag goed willen doen en vaak ook gevoelig zijn voor verwachtingen en eisen van de omgeving en hieraan willen voldoen, heb je al een eerste aanzet tot een antwoord. Want als je zo in het leven staat, gevoelig én verantwoordelijk, dan geef je al snel meer dan je krijgt. Deze systemische onbalans kan niet langdurig in stand worden gehouden zonder schade te berokkenen. Het is dan ook van belang de omgevingsfactoren te betrekken op weg naar herstel.

Systemische aspecten van burn-out

De werksituatie, de organisatie, is te zien als een systeem: een complex geheel van verbindingen, met een samenhang. Werknemers hebben te maken met de eisen die de functie stelt, gebruiken in de organisatiecultuur en verwachtingen van collega’s en leidinggevende. Ook managers staan onder een hoge druk en het kan niet anders dan dat zij deze doorgeven. In de verhoudingen op het werk zal iets moeten worden veranderd om tot herstel te komen en nieuwe uitval te voorkomen. Met de leidinggevende zal dit bekeken moeten worden, ook of ander werk mogelijk is. Maar degene met burn-out zal zichzelf ook anders moeten opstellen en zo zorgdragen voor een nieuwe balans in geven en nemen.

Ook het systeem van de familie kan worden bekeken. Vaak zijn bepaalde patronen en blokkades overgeleverd van de ene generatie op de andere. We kunnen als volwassene nog steeds vastzitten in rollen die we als kind hebben ingenomen. Bewustwording van deze conditioneringen en verstrikkingen en ze een plek geven, maakt vrij. Zo kan het individu zijn eigen weg gaan, vrij van ballast en onbalans. Maar vaak ook los van oude zekerheden en een vertrouwde omgeving.

We worden geacht te voldoen aan de eisen van het systeem, ook al zijn die onredelijk in termen van werklast en prestatiedruk. Met deze druk leven velen, en we vinden het allemaal volkomen normaal. Niet iedereen heeft er last van, maar wie er wel last van heeft, valt uit. En dat zijn er dus steeds meer. Zij krijgen de tijd om voor zichzelf te onderzoeken of ze zo willen doorgaan of dat ze het over een andere boeg gooien.

Burn-out gaat over balans en energie

Het systemisch bekijken van burn-out kan verder strekken dan de familie of organisatie. Ook de maatschappij is een systeem en ook hier is sprake van een onbalans. Burn-out laat ons zien dat we als samenleving – van de politiek tot aan bedrijven en burgers – ratio, efficiency en winstmaximalisatie de overhand geven ten koste van gevoel, zorg voor elkaar en verbindende communicatie. Hoge werkdruk is de norm, want er moet geld worden verdiend. Dat dit ons uitput, zien we liever over het hoofd. We worden, kortom, geacht onze ziel te verkopen aan de duivel.

Het individu kan het systeem vrijwel onmogelijk veranderen. Of je past erin en past je aan, of je valt uit. De opgebrande persoon is op zichzelf aangewezen en daarmee is het geleidelijk beantwoorden van de vraag ‘waartoe dient mijn burn-out’ veelal een weg naar autonomie. Zowel persoonlijk als in het werk. Hij moet gaan luisteren naar zijn innerlijke stem in plaats van te doen wat anderen zeggen of vragen. Hij moet leren trouw te zijn aan hoe hij zich voelt en wat hij aankan.

Hij moet daarom ook zijn energiehuishouding onderzoeken, de balans tussen wat energie kost en wat energie geeft. Het is belangrijk om geen dingen meer te doen waar erg veel moeite voor moet worden gedaan terwijl er nauwelijks resultaat uit komt. En om juist wel dingen te doen die energie geven en deze energie te richten op voor hem zinvolle doelen. Voor wie leert om op deze flow mee te stromen, gaan de dingen moeiteloos.

De boodschap van burn-out

Ieder heeft voor zichzelf uit te zoeken wat de burn-out hem wil zeggen. We hebben allen een eigen weg te gaan en lessen te leren en we kunnen de zingevingsvraag uiteindelijk alleen voor onszelf beantwoorden. Toch zijn er wel algemene punten. Meestal is sprake van een veelheid aan factoren die ertoe hebben bijgedragen. Zowel persoonlijke – fysieke, emotionele, mentale en spirituele – als systemische. De eigen werkhouding speelt een rol, die vaak onbewust wordt ingegeven door overtuigingen en angsten, die weer zijn beïnvloed door de familie waarin iemand opgroeide.

Burn-out wil ons zeggen: ‘mens ken jezelf’. Zie jezelf op meerdere wezensniveaus. Weet wat je nodig hebt en zorg voor jezelf. Deze zelfzorg past niet altijd in het plaatje van anderen, die er baat bij hebben loyale kinderen, partner of werknemers te hebben. En onze relaties willen we niet kwijt, een van de diepste angsten van mensen is sociale uitsluiting. Afgaan op de innerlijke stem en de eigen weg gaan, vergt dan ook behoorlijk wat moed. En vertrouwen.

De zoektocht van burn-out

Het is misschien ook wel een weg die niet voor iedereen is weggelegd. Maar nogmaals, niet iedereen krijgt een burn-out. Het is een paradox dat het vooral heel gevoelige mensen zijn die erdoor worden getroffen; mensen die willen voldoen aan verwachtingen van de omgeving raken daardoor uitgeput en hun uitdaging is nu net dat ze trouw leren zijn aan zichzelf. En dat ze van gevoelig en kwetsbaar in relatie met anderen toegroeien naar krachtig hun eigen bijdrage leverend.

Het is een individuele zoektocht die tijd en aandacht vergt en die een verrijking van iemands leven kan zijn – als de persoon het zelfonderzoek aangaat. Het is goed om bij deze zoektocht deskundige en vooral ook betrokken hulp in te schakelen, van coaches en therapeuten die systemisch werken en alle niveaus betrekken. Dan komt de mens, door ballast los te laten, tot oplossingen die hem vrij maken en is het niet langer zonde van wat was opgebouwd. Dan kan wat eerst een tegenslag lijkt, een zegen blijken.

Burn-out, tegenslag die leidt tot zege

Als de periode van herstel en tot zichzelf komen voorbij is, kan de persoon opnieuw de wereld in. Met eigen doelen en een sterker besef van eigenwaarde. Als hij heeft geleerd te luisteren naar zijn innerlijke stem en zijn eigen weg durft te gaan, heeft hij zijn ziel bevrijd uit de klauwen van de duivel. Die is dan overwonnen, in de vorm van zowel de eigen als de systemische eisen en beperkingen. Er heeft in hem een wezenlijke verandering plaatsgevonden, hij is een completer mens geworden, geheeld.

Accepteer dus dat iemand die echt is hersteld van burn-out nooit meer de oude wordt. En gelukkig maar, hij zal ook nooit meer zo onderuitgaan. Als de boodschap van burn-out is begrepen, is het eenvoudigweg niet meer mogelijk om op de oude manier te werk te gaan. Mits de burn-out op alle persoonlijke niveaus – fysiek, emotioneel, mentaal en spiritueel – en ook systemisch is onderzocht en opgelost, heeft deze het leven wezenlijk veranderd. Blijvend verrijkt. Wat een zegen!

© Lusanne Hogeweg, 2017

Dit artikel is verschenen in Coachlink Magazine van mei 2017.

Lees ook mijn boek De belofte van burn-out

In mijn boek De belofte van burn-out vind je informatie over de verschillende niveaus waarop je burn-out bent geraakt en hoe daarop weer te herstellen. Het spirituele niveau gaat over zingeving en het ervaren van je ziel.

Lees gratis de eerste 3 hoofdstukken

In deze PDF van 40 pagina's vind je:

• Inhoudsopgave
  
• Inleiding: De zin van burn-out
  
• Via-U: Van je hoofd naar je hart
  
• In je burn-out: Reset en nieuwe kans